Ciąża mnoga – bliźniaki, trojaczki, czworaczki i pięcioraczki

Z artykułu dowiesz się:

• Ciąża bliźniacza – co sprawia, że na świat przychodzi dwójka dzieci?
• Jak wygląda poród bliźniaków?
• Jak radzić sobie z dwójką dzieci naraz?
• Ciąża z trojaczkami, czworaczkami lub pięcioraczkami – kiedy jest możliwa?
• Poród w ciąży mnogiej – jakie są zalecenia?
• Jak opiekować się trojaczkami, czworaczkami i pięcioraczkami?
   

Jak powstaje ciąża bliźniacza?

Jak zapewne wiesz, ciąża bliźniacza to taka, w trakcie której w macicy mamy rozwijają się dwa maleństwa jednocześnie. Spotykamy się z dwoma rodzajami bliźniąt: jednojajowymi i dwujajowymi. Podział ten zależy od sposobu, w jaki dochodzi do takiej ciąży – postaramy się to dokładnie wytłumaczyć.

Bliźniaki jednojajowe – jak powstają?

Bliźniaki lub bliźniaczki jednojajowe (tzw. monozygotyczne) powstają w wyniku podziału jednej zapłodnionej komórki jajowej. Mają one początkowo dokładnie te same geny (albo raczej: niemal identyczne, bo najnowsze badania¹ dowodzą, że mogą w nich występować nieznaczne różnice). Są więc zawsze tej samej płci i cechują się niezwykle podobnym wyglądem. Wyróżniamy kilka typów bliźniąt jednojajowych – zależnie od tego, w którym momencie dojdzie do podziału komórki jajowej.

• Bliźniaki dwukosmówkowe, dwuowodniowe – pojawiają się, gdy podział ten następuje między 1. a 3. dniem od zapłodnienia. Rozwijają się one w dwóch osobnych pęcherzykach (czyli tzw. owodniach, w których zarodek „mieszka” w brzuchu mamy) i mają dwa oddzielne łożyska oraz dwie oddzielne kosmówki (czyli błony, które otaczają pęcherzyki).
• Bliźniaki jednokosmówkowe, dwuowodniowe – powstają w brzuchu mamy w wyniku podziału komórki w 4.-8. dniu od zapłodnienia. Mają one wspólne łożysko, wspólną kosmówkę, ale przebywają w osobnych pęcherzykach.
• Bliźniaki jednokosmówkowe, jednoowodniowe – podział komórki następuje między 8. a 13. dniem od zapłodnienia, kiedy to już wykształciły się: jedno łożysko, jedna kosmówka i jedna owodnia. Rozwijają się więc w jednym, wspólnym „pokoju” – tuż obok siebie.

Bliźnięta dwujajowe – skąd się biorą?

Z kolei bliźnięta dwujajowe (heterozygotyczne) powstają – jak sama nazwa wskazuje – w sytuacji, gdy w ciele mamy zostaną zapłodnione dwie różne komórki jajowe, przez dwa osobne plemniki. Takie maleństwa mają więc różny materiał genetyczny (jedynie około 50% genów jest wspólnych), mogą też być odmiennej płci. Bliźniaki dwujajowe zazwyczaj nie są do siebie tak niesamowicie podobne jak jednojajowe. Wyglądają zwykle jak każde inne rodzeństwo, tyle że są w tym samym wieku (odstęp między narodzinami bliźniąt to najczęściej od kilku do kilkudziesięciu minut, więc różnica ta jest w zasadzie pomijalna).

Prawdopodobieństwo bliźniaków – jak duże i od czego to zależy?

Chcesz wiedzieć, jak często rodzą się bliźniaki? Mogłoby się wydawać, że widzi się je w otoczeniu stosunkowo często, ale dane naukowe mówią nieco inaczej. Szacuje się, że mniej więcej 1 na 80 ciąż to ciąża bliźniacza, co oznacza, że odpowiadają one za około 2,5% wszystkich narodzin. W tym bliźnięta jednojajowe przychodzą na świat zdecydowanie rzadziej – raz na 250-300 urodzeń (ok. 0,75%).

Ale od czego to zależy…? W przypadku bliźniąt jednojajowych to wciąż w zasadzie tajemnica – i m.in. właśnie dlatego ciąża bliźniacza jest nadal traktowana jako zjawisko dość zagadkowe w świecie medycyny, podlegające dalszym badaniom. Naukowcy ustalili, że najpewniej za skłonność do ciąży mnogiej odpowiadają geny mamy dzieci (tzn. jeśli w jej rodzinie występowały bliźniacze ciąże, wówczas i ona ma większą szansę na zajście w nią). Bliźniaki częściej też pojawiają się u mam w wieku powyżej 35. roku życia oraz u tych, które mają za sobą trzy lub więcej porodów. Szanse na ciążę mnogą może też zwiększać zapłodnienie in vitro oraz stymulowanie owulacji (w ramach np. leczenia niepłodności).

Badanie USG – bliźniaki

Jeśli chcesz się dowiedzieć, czy Twoja ciąża jest bliźniacza, nie będziesz raczej czekać zbyt długo – lekarz sprawdzi to zapewne podczas badania USG w I trymestrze. Widać to zwykle nawet w 6. tygodniu ciąży. Wówczas zazwyczaj pracują już serduszka dzieci – można to zobaczyć właśnie podczas USG. W tym okresie lekarzowi zwykle udaje się też ustalić, ile owodni i kosmówek widzi w obrazie ultrasonograficznym. Jeżeli okaże się, że spodziewasz się bliźniaków, powie Ci najpewniej, czy są one jedno-, czy dwujajowe.

Zasadniczo można przyjąć, że w przypadku ciąży bliźniaczej nieco częstsze są kolejne USG. Mają one na celu monitorowanie stanu obu maleństw – może bowiem np. się zdarzyć, że bliźnięta nie będą się rozwijać w tym samym tempie. Nie obawiaj się jednak – nie jest to zwykle powód do zmartwień, bo współczesna medycyna zazwyczaj doskonale radzi sobie z takimi przypadkami!

Inne badania zasadniczo wyglądają podobnie do tych, które wykonuje się przy ciąży pojedynczej. Wiele też jednak zależy od indywidualnego stanu mamy.

Poród bliźniaków

A jak wygląda sam poród bliźniąt? To znowu kwestia, którą należy rozpatrywać bardzo indywidualnie. Nie ma reguły, czy bliźnięta przychodzą na świat siłami natury, czy przez cesarskie cięcie. Może też się zdarzyć, że jedno z dzieci rodzi się w jeden sposób, drugie – w inny. W każdym wypadku najlepiej, jeśli będziesz słuchać zaleceń swojego lekarza bądź położnej. Staraj się być dobrej myśli – w końcu już niedługo w Twoich objęciach pojawią się aż dwa maleństwa naraz. To może być niesamowite uczucie!

Bliźnięta – jak sobie z nimi radzić?

Tyle teorii – czas jednak odpowiedzieć sobie na być może najważniejsze dla przyszłych rodziców pytanie, czyli jak sobie poradzić z tymi dwoma szczęściami naraz? Nie da się bowiem ukryć, że wymaga to więcej zaangażowania niż w przypadku urodzenia jednego dziecka. Jednak nie warto martwić się na zapas – wiele mam bliźniaków mówi, że choć początkowo jest więcej pracy, to jednak nie da się przecenić faktu, że maluszki od początku życia mają rodzeństwo, z którym mogą wchodzić w interakcje, bawić się itd.
 

Zastanawiasz się, jakie imiona dla bliźniaków wybrać?
Poszukaj inspiracji w naszym imienniku!
 

Przy bliźniętach szczególnego znaczenia nabiera dobra organizacja. Gdy dowiecie się, że spodziewacie się dwóch maluszków naraz, przemyślcie dobór odpowiednich akcesoriów dla bliźniaków – takich jak odpowiedni dwuosobowy wózek czy łóżeczka (klasyczne dwa oddzielne lub specjalne podwójne). Dobrze też pamiętać, że czeka Was przygotowanie dla nich dwóch wyprawek – po jednej „na głowę”. Podwójnie będą też zużywane takie rzeczy jak pieluszki czy kosmetyki, warto więc dbać o ich odpowiedni zapas.

W przypadku bliźniaków nie wszystko jednak mnoży się razy dwa. Na przykład zabawki maluszki mogą ze sobą dzielić, duża część mebelków też będzie wspólna (takich jak przewijak, wanienka itp.). Jeśli dzieci urodzą się podobnej wielkości i rozwijają się mniej więcej w tym samym tempie, mogą też „wymieniać się” ubrankami.

Jeśli to możliwe, pracę przy dzieciach warto dzielić z partnerem. Możesz również zapytać osoby ze swojego otoczenia, czy chciałyby i są w stanie Ci pomóc. W takiej sytuacji nie wahaj się o to prosić, gdy czujesz się zmęczona – masz do tego pełne prawo! W przypadku bliźniaków szczególnie dobrze sprawdza się też wprowadzenie codziennej rutyny. Postaraj się, na ile to możliwe, „zsynchronizować” swoje maleństwa. Jeśli będą w tym samym czasie kładzione na drzemkę czy karmione, wówczas robisz to za jednym zamachem. Łatwiej też Ci rozplanować inne domowe obowiązki czy czas na odpoczynek, gdy bliźniaki śpią.

A przede wszystkim pamiętaj o jednym. Bliźniaki to szansa na to, by poczuć (i odebrać!) dwa razy więcej miłości naraz. Dwie pary oczu wpatrzonych w Ciebie z uwielbieniem może Ci pomóc zrekompensować trudy związane z opieką nad dwojgiem maluszków w jednym wieku. Bliźnięta to naprawdę dwa szczęścia naraz!

Ciąża z trojaczkami, czworaczkami i pięcioraczkami

Ciąże mnogie, w których pod sercem mamy rozwija się więcej niż dwoje dzieci (na przykład trojaczki, czworaczki czy nawet pięcioraczki), to zjawisko absolutnie wyjątkowe! W tym przypadku zapłodniona zostaje więcej niż jedna komórka jajowa lub komórki dzielą się na kilka zarodków – dokładnie tak jak w przypadku bliźniąt. Takie ciąże zdarzają się bardzo rzadko: trojaczki rodzą się średnio raz na 6 400 porodów, czworaczki – raz na ponad pół miliona, a pięcioraczki – raz na niemal 41 milionów porodów! Dla wielu przyszłych rodziców to spełnienie marzeń o dużej rodzinie, choć też ogromne wyzwanie wywołujące wiele emocji. W ostatnich latach w krajach rozwiniętych liczba ciąż mnogich nieco wzrosła – głównie dzięki metodom wspomaganego rozrodu².

W przypadku ciąży trojaczej można wyróżnić trojaczki²:

• trójzygotyczne (z trzech oddzielnych komórek jajowych, zapłodnionych przez trzy różne plemniki); 
• dwuzygotyczne (z dwóch komórek jajowych zapłodnionych przez dwa plemniki – w tym przypadku jeden z zarodków dzieli się jeszcze raz);
• monozygotyczne (z jednej komórki jajowej zapłodnionej przez jeden plemnik, przy czym zarodek dzieli się na trzy części).

Ciąża czworacza jest zazwyczaj dwuzygotyczna, co oznacza, że podziałowi ulegają zapłodnione dwie komórki jajowe². 

Ciąże pięcioracze są ekstremalnie rzadkie, choć takie przypadki zdarzały się w Polsce. Pięcioraczki mogą mieć różne pochodzenie zygotyczne – od pięciozygotycznych po monozygotyczne z podziałami zarodków. Najczęściej taka ciąża jest wynikiem wspomaganego rozrodu (np. IVF)³.

Poród – ciąża mnoga z 3, 4 lub 5 dzieci

Mamy spodziewające się kilkorga dzieci powinny pozostawać pod opieką ośrodków, które mają III stopień referencyjności². To placówki oferujące najwyższy poziom specjalistycznej opieki nad kobietą oraz noworodkiem – zarówno przed, w trakcie, jak i po porodzie. Ciąże wielopłodowe wymagają bowiem szczególnie uważnej opieki lekarskiej, ponieważ mogą wiązać się z dodatkowymi wyzwaniami zdrowotnymi zarówno dla kobiety, jak i dla maluszków. Zaleca się więc, aby w przypadku ciąży z 3, 4 lub 5 dziećmi przyszła mama już od 24. tygodnia była pod stałą opieką w szpitalu⁴. 

Poród w przypadku ciąż mnogich  wymaga szczególnego nadzoru i planowania. Maleństwa bardzo często przychodzą na świat nieco wcześniej. W przypadku trojaczków, czworaczków czy pięcioraczków po 25. tygodniu ciąży najczęściej zalecane jest cesarskie cięcie. To rozwiązanie, które pozwala najlepiej zadbać o bezpieczeństwo mamy i dzieci. Jeśli jednak poród zacznie się naturalnie przed tym momentem, możliwe jest również urodzenie maluszków siłami natury. Decyzję o najlepszym sposobie rozwiązania ciąży podejmuje lekarz na podstawie ułożenia dzieci oraz stanu zdrowia mamy⁵. 

Opieka na trojaczkami, czworaczkami i pięcioraczkami

Opieka nad większą liczbą dzieci w tym samym wieku to co prawda ogromne wyzwanie organizacyjne, emocjonalne i fizyczne, jednak z pewnością dacie sobie radę! Po porodzie trojaczków, czworaczków czy pięcioraczków kluczowe będą wsparcie ze strony bliskich, dobra logistyka domowa, a także wprowadzenie rutyny dnia. Bardzo pomocna – szczególnie na początkowym etapie tuż po powrocie do domu – będzie pomoc pielęgniarki środowiskowej, douli, opiekunki społecznej lub asystenta rodziny. Sprawdźcie, na jakie wsparcie możecie liczyć.

Ciąża mnoga to bez wątpienia szansa na to, by poczuć (i odebrać!) dwa, a czasami nawet o wiele więcej miłości naraz. Widok bliźniaków, trojaczków, czworaczków czy nawet pięcioraczków, które wspólnie odkrywają świat, potrafi wzruszyć każdego rodzica i dodać sił w codziennych wyzwaniach związanych z opieką nad kilkorgiem maluchów w tym samym wieku.
 

Pytania i odpowiedzi

1. Czy ciąża mnoga może być dziedziczna?
   
   Ciąża mnoga może mieć podłoże dziedziczne, ale dotyczy to głównie ciąż dwujajowych (czyli takich, w których rozwijają się dwa zarodki z dwóch oddzielnych komórek jajowych). Skłonność do owulacji więcej niż jednej komórki jajowej w jednym cyklu (tzw. hiperowulacja) może być dziedziczna i jest przekazywana w linii żeńskiej. Oznacza to, że jeśli w rodzinie kobiety (np. u mamy, babci, cioci) występowały bliźnięta dwujajowe, istnieje większe prawdopodobieństwo, że ona również doświadczy ciąży mnogiej⁶. 
    
2. Jak wygląda opieka prenatalna przy ciąży mnogiej?
   
   Opieka prenatalna w ciąży mnogiej jest intensywniejsza niż w przypadku ciąży pojedynczej. Wizyty u lekarza odbywają się częściej, aby monitorować rozwój maluszków. Kontrolne wizyty odbywają się co 3-4 tygodnie, począwszy od 10. tygodnia ciąży. Podczas każdej z nich rekomenduje się pomiar długości szyjki macicy. Ważna jest też kontrola stanu zdrowia mamy, aby uniknąć ewentualnych powikłań⁴.
    
3. Jak przygotować się na narodziny więcej niż jednego dziecka?
   
   Jeśli spodziewacie się bliźniąt albo większej liczby maluszków, warto pomyśleć o zorganizowaniu pomocy do opieki nad dziećmi – szczególnie w ciągu kilku pierwszych miesięcy po narodzinach dzieci. Możecie zaangażować do tego rodzinę lub rozważyć wsparcie opiekunki. Dobrze przygotować większą ilość ubranek, pieluszek, kosmetyków i innych potrzebnych akcesoriów. Warto też pomyśleć o zajęciach w szkole rodzenia, aby z większym spokojem wejść w rolę rodzica. Spróbujcie również porozmawiać z lekarzem lub położną o możliwym przebiegu porodu i wszystkich kwestiach, które Was nurtują np. w związku z karmieniem i opieką nad dziećmi.
    
4. Jakie są objawy ciąży mnogiej w porównaniu do ciąży pojedynczej?
   
   Objawy ciąży mnogiej mogą być bardziej nasilone niż w przypadku ciąży pojedynczej. Udowodniono m.in., że u przyszłym mam, które spodziewają się więcej niż jednego dziecka, częściej występują niepowściągliwe wymioty ciężarnych spowodowane wysokim poziomem hormonu hCG we krwi⁷. Zupełnie naturalne jest też to, że macica rośnie szybciej, a brzuszek ciążowy jest większy niż w przypadku ciąży pojedynczej.
    
5. Jak często występują trojaczki, czworaczki i pięcioraczki? 
   
   Prawdopodobieństwo występowania ciąż mnogich u ludzi określa reguła Hellina. Według niej w populacji europejskiej bliźnięta przychodzą na świat średnio raz na 80 porodów, trojaczki – raz na 6 400 porodów, czworaczki – raz na 512 000 porodów, a pięcioraczki – raz na 40 960 000 porodów².
    
6. Czy ciąża mnoga może zostać wykryta już na pierwszym USG?
   
   Najważniejszym i najdokładniejszym sposobem rozpoznania ciąży mnogiej jest badanie USG. Zgodnie z rekomendacjami Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego (PTG) do 10. tygodnia ciąży należy określić kosmówkowość i owodniowość. W przypadku ciąży jednokosmówkowej jednoowodniowej ciążę można potwierdzić dopiero po wykonaniu 2-3 badań USG w odstępach 1-2-tygodniowych. Dzięki postępowi medycyny perinatalnej, a w szczególności ultrasonografii, możliwe jest już we wczesnych tygodniach precyzyjne rozpoznanie ciąży wielopłodowej, a później także ustalenie położenia maluszków oraz oszacowanie ich przewidywanej masy urodzeniowej⁴.