Celiakia – co to za choroba i jak rozpoznać jej objawy u niemowląt oraz małych dzieci?

Czego dowiesz się z artykułu?

• Celiakia u dzieci – na czym polega choroba trzewna?
• Jakie objawy u dzieci powoduje celiakia?
• Jakie badania wykrywają chorobę trzewną?
• Na czym polega leczenie celiakii?
• Dieta bezglutenowa u dzieci z celiakią – jakie są jej zasady?

Celiakia to inaczej choroba trzewna, której wczesne zdiagnozowanie jest bardzo ważne. Im wcześniej zostanie ona stwierdzona u dziecka, tym szybciej będzie można podjąć odpowiednie leczenie i uniknąć nieprzyjemnych dla maluszka dolegliwości oraz powikłań. Co może świadczyć o celiakii, do jakiego lekarza zgłosić się, aby ją wykluczyć lub potwierdzić, jak wygląda jej leczenie i żywienie dziecka z nietolerancją glutenu? O tych i innych zagadnieniach przeczytasz w naszym poradniku!

Celiakia – co to za choroba i jakie są jej przyczyny?

Celiakia to choroba o podłożu genetycznym i immunologicznym, w której reakcja układu odpornościowego organizmu jest nieprawidłowa po spożyciu glutenu. Pod wpływem tego składnika dochodzi do produkcji dużej ilości białek (przeciwciał), które uszkadzają błonę śluzową, przyczyniają się do zaniku kosmków jelitowych w jelicie cienkim oraz do zapalenia jelit. W efekcie prowadzi to do zaburzenia wchłaniania pokarmu i pojawienia się charakterystycznych dolegliwości.

Warto wiedzieć, że celiakia występuje tylko wtedy, gdy u danej osoby obecne są geny odpowiadające za tę chorobę (HLA DQ2.2, HLA DQ2,5, HLA DQ8). Aby choroba się uaktywniła, muszą zadziałać też czynniki środowiskowe – m.in. infekcja przewodu pokarmowego, silny stres albo spadek odporności.

Celiakia – objawy u dzieci

Objawy, które świadczą o celiakii, mogą dać o sobie znać w każdym wieku. U najmłodszych potrafią być one bardzo zróżnicowane i głównie dotyczą przewodu pokarmowego (są to np. chroniczne lub występujące od czasu do czasu biegunki, zaparcia, bóle brzucha, wzdęcia, nudności, wymioty) lub manifestują się pod postacią problemów skórnych (np. wysypki o charakterze opryszczkowego zapalenia skóry).

Maluszek z chorobą trzewną bywa apatyczny, nie ma apetytu i jest podatny na infekcje. Badania krwi mogą potwierdzić u niego niedobory witamin i niedokrwistość spowodowaną niedoborem żelaza. U starszaków mogą pojawiać się afty i defekty szkliwa zębowego. Celiakia może też prowadzić do zatrzymania wzrostu u dziecka, problemów ze zbyt niską wagą, zaburzeń w jego rozwoju psychoruchowym, a także potrafi dawać objawy neurologiczne. Pierwsze objawy u niemowląt można zaobserwować po wprowadzeniu do jadłospisu produktów z glutenem. Bardzo często celiakii towarzyszą też inne choroby, m.in.:

• autoimmunologiczne choroby wątroby i tarczycy,
• cukrzyca typu 1.,
• niedobór IgA,
• zespół Downa, Turnera, Williamsa.

Choroba trzewna może rozwijać się bezobjawowo lub dawać niecharakterystyczne symptomy. To sprawia, że jej zdiagnozowanie bywa niezwykle trudne i niekiedy wymaga sporo czasu oraz przeprowadzenia wielu specjalistycznych badań. Warto też pamiętać, że choroba potrafi rozwijać się stopniowo lub ma nagły przebieg – wszystko zależy od konkretnego przypadku i predyspozycji pacjenta. Nierozpoznana lub nieleczona celiakia zwiększa ryzyko wystąpienia poważnych powikłań, dlatego jak najszybciej należy podjąć leczenie.

Gluten w niewielkich ilościach powinno się wprowadzać do diety dziecka stopniowo w tym samym czasie co inne pokarmy uzupełniające (między 4. a 12. miesiącem życia). Niewielka ilość glutenu to taka, która znajduje się w 1/10-1/2 kromki chleba. W takiej formie można go podawać maluszkom, które opanowały już umiejętność żucia pokarmów. Jeśli gluten ma być wprowadzany w formie kleiku, to dobrym źródłem jego niewielkiej ilości będzie 3-gramowa porcja kaszki manny¹. Należy jednak unikać zbyt wczesnego (przed 4. miesiącem życia), jak i zbyt późnego (po 7. miesiącu życia) wprowadzania produktów z tym składnikiem do diety maluszka. 

Celiakia – diagnostyka

Jeżeli podejrzewasz u swojego maluszka celiakię, skonsultuj się z pediatrą lub z gastroenterologiem dziecięcym. Chorobę trzewną można zdiagnozować za pomocą badania krwi wykrywającego charakterystyczne dla tego schorzenia przeciwciała przeciw tkankowej transglutaminazie (tTG), endomysium (EmA), retikulinie (ARA) i gliadynie (AGA). Czasami potrzebne jest też przeprowadzenie biopsji jelita cienkiego.

Dodatkowo większość pacjentów z celiakią ma typowy zestaw genów, co można sprawdzić podczas badań genetycznych. Taki test polecany jest w szczególności tym maluszkom, które mogły odziedziczyć chorobę od bliskich. Z tego powodu Europejskie Towarzystwo Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci (ESPGHAN) zaleca przebadanie pod kątem celiakii wszystkich krewnych 1. stopnia (rodziców, rodzeństwa i dzieci) – nawet wtedy, gdy nie mają oni żadnych objawów.

Celiakia – leczenie choroby trzewnej

Jeżeli u Twojego dziecka lekarz stwierdził celiakię, musisz wiedzieć, że jedyną i najskuteczniejszą terapią jest stałe stosowanie diety bezglutenowej, aby nie doprowadzić do stanów zapalnych w jelicie cienkim. Całkowite wyeliminowanie z menu glutenu zmniejsza bowiem ryzyko powikłań i sprawia, że objawy choroby ustępują. Gdy pojawią się wspomniane wcześniej niedobory witamin i składników mineralnych, specjalista może zalecić ich suplementację.

Koniecznie trzymaj się wszystkich wytycznych specjalisty i regularnie pojawiaj się z dzieckiem na kontrolnych wizytach czy badaniach. Być może będziesz także potrzebować wsparcia doświadczonego dietetyka, który pomoże Ci zaplanować pełnowartościowe i bezglutenowe menu dla szkraba – z odpowiednimi bezglutenowymi zamiennikami oraz dopasowane do wieku i potrzeb żywieniowych maluszka.

Dieta bezglutenowa przy celiakii

W przypadku niemowląt z celiakią, które są przystawiane do piersi, nie należy z powodu choroby przerywać karmienia naturalnego. Ta sama zasada dotyczy niemowląt karmionych produktami na bazie mleka. Po 4. miesiącu życia maluszek może już jeść pierwsze kleiki i kaszki bezglutenowe czy np. Nestlé Sinlac – bezglutenowy produkt zbożowy polecany na diecie eliminacyjnej.

Jeśli właśnie zaczynasz rozszerzanie diety maluszka ze stwierdzoną celiakią i wprowadzasz pierwsze produkty stałe, musisz wykluczyć z jadłospisu produkty, które zawierają ziarna pszenicy i jej odmiany (jęczmień, owies, żyto, orkisz). Pamiętaj też o tzw. ukrytych źródłach glutenu. Ten niebezpieczny składnik dla brzuszka dziecka z celiakią czasami występuje w przetworach mięsnych, rybnych i mlecznych czy nawet herbatkach owocowych. Zanim podasz szkrabowi jakikolwiek produkt, najpierw przeczytaj jego etykietę i sprawdź, czy w składzie na pewno nie ma glutenu.

To, że maluszek musi być na diecie bezglutenowej do końca życia, wcale nie oznacza, że nigdy nie spróbuje np. placuszków, naleśników czy makaronu. Na rynku dostępne są produkty z mąk bezglutenowych, z których możesz przygotować dziecku wiele pysznych dań. W planowaniu posiłków może pomóc Ci zasada „5U” opracowana przez prof. Stanisława Bergera – polskiego biochemika i fizjologa żywienia. Według jego wskazówek dieta przy celiakii powinna być:

• UROZMAICONA – jadłospis musi składać się z produktów ze wszystkich grup żywnościowych (należą do nich produkty zbożowe bez glutenu, warzywa i owoce, mleko i produkty mleczne, mięso, drób, wędliny, ryby, jaja, zdrowe tłuszcze);
• UMIARKOWANA – menu powinno zapewniać dziecku utrzymanie prawidłowej masy ciała;
• UREGULOWANA – ważna jest stała liczba posiłków w ciągu dnia i ich regularność;
• UBOGA – w sól, cukier i złe tłuszcze.

Oprócz tego ważne jest też…

• UPRAWIANIE sportu – w przypadku starszych dzieci codzienna aktywność fizyczna to bardzo ważny czynnik, który dobroczynnie wpływa na pobudzenie pracy jelit.

Mamy nadzieję, że nasze wskazówki pomogą Ci się oswoić z tematem celiakii u najmłodszych. Jeżeli wyeliminujesz z diety maluszka z tą chorobą gluten i zadbasz o jego urozmaicony jadłospis, Twój szkrab uniknie nieprzyjemnych dolegliwości. Koniecznie poznaj też nasze przepisy na bazie Nestlé Sinlac, aby codziennie przygotowywać dziecku smaczne i wartościowe posiłki bez glutenu!

Referencje:
¹ A. Stolarczyk, Produkty zbożowe pod lupą dietetyka, Standardy Medyczne, Pediatria 2018 T.15, s. 261-267.