Książeczki dla niemowląt – pierwsze czytanki, które wspierają rozwój dziecka

O czym przeczytasz w artykule:

• Jak czytać dzieciom i dlaczego warto to robić?
• Jakie są rodzaje książek dla niemowląt?
• Co sprawdzi się jako pierwsza książeczka dla niemowlaka?
• Czym charakteryzują się książki sensoryczne dla niemowląt?
• Dlaczego warto sięgać po książeczki dźwiękonaśladowcze?
• Co warto wiedzieć o książeczkach obrazkowych i fabularnych?
• Co to są książeczki obserwacyjne?

Książeczki dla malucha: dlaczego warto czytać małym dzieciom?

Dla najmłodszych książeczki mogą być źródłem bodźców wzrokowych, dźwiękowych i dotykowych. Proste obrazki, kontrastowe kolory czy dźwiękonaśladowcze teksty pobudzają zmysły, uczą koncentracji i przyciągają uwagę. W przypadku nieco starszych maluchów zaczynają też pełnić funkcję poznawczą – wspierają naukę nazywania emocji, zjawisk i otaczającego świata¹.

Czytanie niemowlętom i juniorom wspiera rozwój ich mowy poprzez umożliwienie im osłuchiwania się z rytmem języka, bogactwem słownictwa, poprawną intonacją i wymową. Dziecko słyszy nowe wyrazy, uczy się je rozumieć, a później – samodzielnie wypowiadać¹. Jednocześnie skupia wzrok na ilustracjach, ćwicząc w ten sposób koordynację wzrokowo-ruchową.

Wreszcie: wspólne czytanie książeczek to świetny sposób na zacieśnianie relacji. Słuchanie głosu opiekuna w spokojnej, pełnej bliskości atmosferze buduje poczucie bezpieczeństwa i wzmacnia więź emocjonalną. 

Warto znaleźć w domu miejsce, które będzie kojarzyło się Wam z tą czynnością: z dala od zgiełku, gdzie nikt nie będzie przeszkadzał. Postarajcie się, żeby czas spędzony z książką stał się codziennym rytuałem – chwilą wyciszenia i uważnej obecności¹. Dobrze jest ustalić konkretną porę czytania – na przykład codziennie przed snem albo po popołudniowej drzemce. Zwracaj uwagę nie tylko na to, co czytacie, ale też jak: powoli, z odpowiednią modulacją głosu, z przerwami na oglądanie obrazków, by zaciekawić maluszka¹. Najważniejsze jednak, by wspólny czas był dla Was obojga czymś przyjemnym, a nie przykrym obowiązkiem. Jeśli dziecko jest zmęczone, marudzi albo po prostu nie ma ochoty na słuchanie i źle reaguje – warto odpuścić i spróbować ponownie kolejnego dnia. Zbytnie naciskanie może sprawdzić, że pociecha skojarzy czytanie nie z miłym spędzaniem czasu, ale nieprzyjemnym obowiązkiem i w przyszłości trudno może być to zmienić. 

Książeczki dla malucha – podział ze względu na wiek dziecka

Oczywiście książeczki dla dzieci muszą być dopasowane do możliwości i umiejętności najmłodszych:

• książeczki kontrastowe dla niemowląt sprawdzają się najlepiej do około 6. miesiąca życia,
• książeczki sensoryczne, z prostymi obrazkami, wypukłymi elementami i różnymi fakturami to propozycja przede wszystkim dla maluszków od około 3 do 12 miesięcy,
• książeczki dźwiękonaśladowcze sprawdzą się u dzieci w wieku około 6-24 miesięcy,
• juniorzy po ukończeniu 1. roku życia docenią proste historyjki, książki z powtarzającym się rytmem, opowiadające o codziennych sytuacjach, wzbogacone o dużą ilość obrazków.
   

Książeczki kontrastowe dla niemowląt

Pierwsze miesiące życia to intensywny czas, bo dla maluszka wszystko jest nowe. W okresie noworodkowym nie warto więc stymulować go dodatkowo za pomocą książeczek dla niemowlaka, a i później wystarczy kilka minut takiej aktywności dziennie. 

Jako pierwsza „lektura” świetnie sprawdzą się książeczki kontrastowe: z dużymi, prostymi kształtami i wyrazistymi barwami. Zostały one stworzone, biorąc pod uwagę to, jak niemowlę widzi świat (nieostro, z ograniczonym zakresem kolorów). W pierwszych tygodniach życia maluszek rozróżnia przede wszystkim biały i czarny. Niedługo później zaczyna dostrzegać czerwień, a dopiero potem – pozostałe kolory, takie jak żółty czy niebieski². Warto więc wprowadzać je stopniowo, zgodnie z naturalnym rytmem rozwoju wzroku. Oczywiście z czasem można wydłużać chwile z książeczkami kontrastowymi: obserwuj, jak dziecko na nie reaguje i dostosuj czas ich przeglądania do jego możliwości, zwykle jest to do kilkunastu minut. Pokazuj je z odległości około 20-30 cm – to w tym zakresie wzrok niemowlęcia funkcjonuje najlepiej². 

Na tym etapie rozwoju najważniejsze jest, by książeczki dla niemowlaka były bezpieczne (np. kartonowe lub materiałowe), miały zaokrąglone rogi i były przystosowane do kontaktu z małymi rączkami.

Książeczki sensoryczne i aktywizujące

Kolejny etap czytelniczego rozwoju to książeczki, które pełnią funkcję aktywizującą – stymulują zmysły i zachęcającą do interakcji. Okolice trzeciego miesiąca życia to moment, w którym warto zacząć sięgać po książeczki sensoryczne dla niemowląt. Różnorodne faktury, elementy dźwiękowe czy ruchome fragmenty wspierają rozwój zmysłów, integrację sensoryczną, a także koordynację wzrokowo-ruchową.

Książki sensoryczne, które maluszek może gładzić, ściskać i trzymać, są niezwykle ważne dla rozwoju zmysłu dotyku. Wypukłe elementy, miękkie wstawki, szeleszczące materiały, tkaniny imitujące futerko czy filc, otwierane klapki, w których chowają się dodatkowe ilustracje – to wszystko dostarcza dziecku różnorodnych wrażeń dotykowych i uczy odróżniania faktur. 

Z kolei książeczki, które zawierają elementy wydające dźwięki (np. piszczą po naciśnięciu) albo mają szeleszczące strony, nie tylko bawią, lecz także wspierają rozwój słuchu i koncentracji. Dzięki nim maluszek uczy się rozpoznawania dźwięków z otoczenia.

Chociaż wzrok rozwija się intensywnie już od pierwszych tygodni, książeczki sensoryczne mogą dodatkowo go wspierać. Kolorowe ilustracje, wyraźne kontury i ruchome elementy (np. suwaki czy obrotowe kółka) zachęcają do skupienia uwagi i śledzenia obiektów. Z kolei wbudowane lustereczka, w których dziecko może oglądać swoją twarz, to nie tylko bodziec sensoryczny, ale i okazja do rozwijania samoświadomości.
 

Książki dla niemowląt i małych dzieci: dźwiękonaśladowcze

Dzieci zafascynowane są dźwiękami – zarówno tymi z otoczenia, jak i tymi, które wydają same. Okres od około 6. miesiąca życia to idealny czas, by wprowadzić je w świat książeczek dźwiękonaśladowczych. Książki tego typu to doskonały pomost między zabawą a nauką – działają na wielu poziomach: pomagają rozwijać mowę, słuch, pamięć i relację z opiekunem. A przede wszystkim – sprawiają, że czytanie staje się bardziej angażujące i radosne.

Wyrazy dźwiękonaśladowcze (onomatopeje) takie jak „muuu”, „hau hau” czy „bam”, mają ogromne znaczenie dla rozwoju mowy. Są proste i rytmiczne, łatwo wpadają w ucho. Jeśli są dostatecznie często powtarzane przez rodziców czy opiekunów, stają się jednymi z pierwszych słów, które dziecko potrafi wypowiedzieć. Dodatkowo powiązanie dźwięku z konkretnym obrazkiem lub sytuacją pomaga maluchowi łączyć je ze znaczeniem – nawet wtedy, gdy nazywany obiekt nie jest obecny w zakresie wzroku³. To właśnie na onomatopejach dziecko ćwiczy aparat mowy, uczy się budować komunikaty i nabiera odwagi do samodzielnego mówienia.

Przykładem książeczki dla dzieci tego typu jest „Księga dźwięków”. Zarówno rodzice, jak i dzieci cenią sobie jej prostotę, estetykę i humor. Tylko z tej pozycji można dowiedzieć się, nie tylko jak robi samochód czy osioł, lecz także… choinka, gniazdko elektryczne albo katar. 
 

Książki obrazkowe dla dzieci

Między pierwszym a trzecim rokiem życia maluszek zaczyna coraz więcej mówić i chętnie słucha opowieści. To doskonały moment, by sięgnąć po ilustrowane książeczki dla dzieci – takie, które mają prostą fabułę i jednocześnie zostawiają przestrzeń na wspólną rozmowę, dopytywanie i opowiadanie po swojemu.

W tym wieku dzieci najlepiej reagują na czytanie, które jest jednocześnie zabawą – dlatego warto opowiadać historie własnymi słowami, zatrzymywać się przy ilustracjach i zadawać pytania w stylu: „Jak myślisz, co się wydarzy dalej?” albo „Pokaż, gdzie jest piłka”. Takie aktywne czytanie nie tylko rozwija słownictwo, lecz także uczy dziecko łączyć słowa z obrazem i sytuacją, wzmacniając rozumienie mowy i budując relację z rodzicem¹.

Na tym etapie sprawdzić może się pozycja „Kim jesteś?” – prosta książeczka kartonowa, w której główny bohater próbuje odkryć swoją tożsamość. Ilustracje przedstawiają różne zwierzątka, a lakoniczny tekst może inspirować do szukania podobieństw i różnic między poszczególnymi gatunkami.

Z kolei „Pobawmy się, króliczku” to ciepła opowieść o codziennych rytuałach i zabawie. Jej spokojny rytm i proste scenki mogą zachęcać dziecko do naśladowania gestów bohatera – przytulania, przykrywania kocykiem czy zabawy w chowanego. Warto uwzględnić w czasie czytania elementy ruchowe, dzięki czemu książeczka zyska nowy, aktywizujący wymiar.

Książeczki dla dzieci w twardej oprawie: obserwacyjne i słowniki obrazkowe

Nieco starsze maluchy chętnie śledzą historie bez klasycznej narracji, dlatego książki obserwacyjne i słowniki obrazkowe to może być strzał w dziesiątkę. Przeglądanie szczegółowych ilustracji pełnych rozmaitych postaci i codziennych sytuacji pobudza ciekawość, kreatywność i spostrzegawczość. Dzieci uwielbiają wyszukiwać elementy ukryte na rozbudowanych rysunkach, odnajdywać znajome postaci w różnych kontekstach i tworzyć własne opowieści na podstawie obrazów. Warto wykorzystać książki do tego, by wskazywać konkretne obiekty czy opowiadać, co robi dana postać. Dodatkowo w słownikach obrazkowych dookoła rysunków znajdują się podpisy – słowa opisujące przedmioty, pojazdy, ubrania czy czynności. To nie tylko okazja do nazywania elementów przez rodzica, ale i zachęta dla dziecka do samodzielnych prób mówienia. 

Przykładem książki obserwacyjnej jest „Jesień na ulicy Czereśniowej” – barwna, pełna detali pozycja bez słów, w której dziecko może godzinami wyszukiwać bohaterów i opowiadać ich przygody. Każda scena przedstawia życie ulicy – na dworcu, w parku, na rynku – i pozwala dostrzec zmiany zachodzące w przyrodzie w ciągu roku. 

Z kolei „Słówka z ulicy Czereśniowej” to słownik obrazkowy zawierający sceny przedstawiające  różne pory roku z dodatkowymi rysunkami obiektów do wyszukania. W ten sposób starsze dzieci mogą ćwiczyć się także w nauce czytania. Więcej ciekawych propozycji dla najmłodszych czytelników znaleźć można na stronie wydawnictwa Dwie Siostry.

Czytanie z dzieckiem nie musi być skomplikowane – ważne, by było regularne, dopasowane do etapu rozwoju i… przyjemne dla was obojga. Dobrze dobrana książka pomaga maluszkowi poznawać świat, uczy nowych słów i rozwija wyobraźnię, a przy okazji daje okazję do bycia razem, w spokojnej i bliskiej atmosferze.